Blog

We willen eigenlijk zoveel mogelijk zelfvoorzienend worden qua eten. Maar zo makkelijk is dat nog niet. Behalve groente en fruit zijn noten, rijst, granen, zaden en pitten ook belangrijk en lekker. Daarom plantten we dit jaar veel dingen om uit te proberen.

Ik heb het ondergedeeld in drie categorieën, maar ik denk dat ik veel benamingen fout doe, want ik heb eerlijk gezegd geen idee wat wel en geen graan is en zaad en pit en weetikhetwat. Ik ben niet zo goed in de botanische betekenis, meer van de praktische kant. Maar ik hoop dat ik het begrijpelijk schrijf en jullie je niet teveel ergeren aan het eventueel verkeerd gebruik van deze benamingen.

Zaden en pitten

Zonnebloempitten

Vorige week postte ik al een foto van een zonnebloem, maar deze hebben het bijzonder goed gedaan. Eerder hadden we altijd alleen zonnebloemen in de voortuin en daar is het droog en is er waarschijnlijk weinig organische stof, die zonnebloemen doen het in ieder geval altijd maar matig. Dit jaar hebben we zonnebloemen in de moestuin gezet en oh wat zijn die groot geworden! Nouja natuurlijk lang niet zo groot als die recordgrote zonnebloemen van 7 of zelfs 9 meter, maar toch wel een meter of drie of misschien meer, met heel veel zonnebloemzaden.

 

Deze hebben we nu geoogst zodat we volgend jaar weer zonnebloemen kunnen zaaien en de rest hebben we laten staan voor de vogels. Maar natuurlijk kun je de pitten ook zelf opeten! ‘Probleem’ is alleen dat je ze dan moet pellen, en dat één voor één doen is nogal een klusje.

Dat lijkt met meer zaden en granen wel een dingetje. Daarom is het niet zo handig om allemaal particulier graan te gaan verbouwen denk ik. Maar toch zou ik best wel graag willen weten of we als particulier ook makkelijk zonnebloemen van hun hulsje kunnen ontdoen. Evenals voor de andere zaden en pitten die hierna aan bod komen. Als iemand ideeën heeft hou ik me aanbevolen.

Pompoenpitten

Als we toch bezig zijn met de wat grotere pitten zijn pompoenpitten ook wel veel door ons gebruikt. Ze zijn heerlijk over maaltijden of door brood. Echter, wat een gedoe om die dingen uit hun huisje te krijgen! Ik heb vanalles geprobeerd: roosteren, weken, met de deegroller er overheen, met de hand pellen of een combinatie daarvan. Maar het is eigenlijk niet te doen. Tot ik dit jaar op vakantie was en tijdens een ritje in de auto iemand mij vertelde dat er ook naaktzadige pompoenen bestaan. Hoera! Dat is handig. Dus die heb ik toen snel besteld en gezaaid, al was ik wel vrij laat. Er zitten wat van die pompoenen aan de plant, dus ik hoop dat ze voldoende rijp zijn (vooral de zaden maar het liefst eet ik natuurlijk ook het vruchtvlees, beetje zonde anders) en dat het goed werkt. Want ook dit soort pitten zijn best duur en pompoenen zijn makkelijk te kweken. Volgend jaar wat eerder zaaien als het kan.

Sesamzaad

We vonden bij Vreeken ook zaadjes voor sesam. Dus dat vonden we ook leuk om te proberen. De planten doen het prima en zijn mooi, maar er lijken nu pas bloemetjes aan te komen. Een beetje laat dus waarschijnlijk.Of niet, we gaan het zien. Maar als de zaden nu nog moeten rijpen dan lijkt me dat wat laat. De bijen zijn ook al bijna aan het afzwaaien ivm de aankomende herfst.

Volgens mij hebben we ze in mei gezaaid, na de laatste nachtvorst, misschien was dat dan toch aan de late kant en kunnen we beter vroeg voorzaaien. En misschien doen ze het ook wat beter in de kas. Het zijn niet zulke hele hoge planten, dus het is het proberen waard om er een paar in de kas te zetten volgend jaar (hoewel er al te weinig ruimte daar is, maarja… één pot erbij kan misschien wel).

Maanzaad

Dit jaar hebben we zaad gekocht waar bij stond dat het echt maanzaad was. Bleken het hele mooie papavers te zijn met grote paarse bloemen. Ik had de foto al eens gepost, maar hier nog eens:

 

Enorm grote planten met grote bollen, we moesten ze zelfs opbinden. We hebben er een klein voorraadje maanzaad uit geoogst, waar ik gisteren een deel van over het (zelfgebakken) brood heb gestrooid. Yummie!

Lijnzaad

 

Lijnzaad of vlas is een plant die weinig ruimte inneemt, met schattige blauwe bloemetjes. Na het bloeien ontstaan er bolletjes waar een stuk of 6 of 8 (nog niet geteld) zaden in zitten. In principe is lijnzaad eenjarig, maar we hebben ook een vaste vlassoort geplant. Eens kijken of die volgend jaar inderdaad terug komt.

We hebben al een deel van de lijnzaad geoogst, maar ook hier geldt weer dat er veel zaadjes in een ‘zaadhuls’ zitten en hoe scheid je die dan? Daar zijn we nog niet achter. Dus dat wordt een mooi klusje voor de winter. De planten doen het in ieder geval goed en zijn heel mooi, dus het zou leuk zijn als we het lijnzaad ook zelf kunnen eten. Ik heb het idee dat je wel aardig wat planten nodig hebt voor een goede oogst, maar dat gaan we zien. We gebruiken er zelf ook best veel van overigens.

 

Granen (ofzo) en rijstvervangers

Graan

Hoewel ik wel weet, wat ik hiervoor ook al zei, dat graan als particulier eigenlijk niet te doen is omdat je een vrij grote hoeveelheid moet hebben en het ook niet zo makkelijk gemaald enzo kan worden, vonden we het toch leuk om een keer wat graan te kweken. Nou dat werd niet zo’n enorm succes. Ze stonden te weinig in de zon omdat de planten er naast veel groter werden dan verwacht. Dus uiteindelijk hadden we wel wat aren en was het leuk om te zien hoe ze groeien, maar erg veel hebben we er niet van opgestoken. Misschien volgend jaar maar weer wat graan doen, maar dan wat meer bij elkaar in plaats van gecombineerd met andere dingen die de boel overgroeien.

Rijst

In een filmpje op youtube hadden we gezien dat rijst niet per se ondergelopen velden nodig heeft en dat dat als ik het goed onthouden heb vooral wordt gedaan om onkruid tegen te houden, omdat de wortels van de rijstplant er tegen kunnen als ze onder water staan en het meeste onkruid niet. Maar het is alweer even geleden dat ik dat filmpje keek, dus misschien heb ik er een eigen verhaal van gemaakt, kijk het filmpje vooral zelf! Dus dachten we: leuk om te proberen! Het was alleen erg lastig om aan rijst te komen. Ik vond iemand die in Nederland experimenteert met wilde rijst, maar hij had geen korrels voor mij over. Verder vond ik een filmpje waarin iemand gewoon rijst ging verbouwen met zilvervliesrijst uit een pakje. Dus dat probeerden wij als eerste. We legden de rijstkorrels in water, zoals in het filmpje. Er kwamen inderdaad worteltjes aan de rijstkorrels. De gewortelde korreltjes stopten we in bakjes met grond en wachten maar…. helaas werd dat dus niks. Geen enkel plantje is opgekomen. Volgend jaar nog maar eens proberen. Als enige plek waar rijst werd verkocht was bij Vreeken en ze hadden ook nog eens rijst op voorraad. Risottorijst, dat wel, maar rijst is rijst en als het echt zou werken dan konden we altijd later nog verder zoeken. Ik weet niet meer of we deze rijst ook eerst in water hebben gelegd of direct in bakjes gestopt. In ieder geval ging dat beter: er kwam rijst op! Uiteindelijk hebben we vier plantjes in de tuin gezet. Een beetje een randje er omheen gemaakt zodat het water er misschien iets langer zou blijven ‘hangen’. Voor de zekerheid. Het onhandige was dat we die naast boomspinazie hadden gezet. Aan de verkeerde kant van de zon. Een paar plantjes hebben best nog wat zon gehad, maar een aantal ook niet. Maar goed, zon of niet, het werd niet meer dan gewoon een paar sprietjes. De sprietjes staan er nog wel en ik hoopte in de loop van de zomer dat het wat groter zou worden. Maar dit is toch wel behoorlijk gefaald.

 

Twijfel twijfel of we het experiment nog 1x herhalen, we gaan erover nadenken. We kunnen natuurlijk ook gewoon een klein bakje met grond maken dat we goed nat houden en in ieder geval gewoon een keer proberen hoe dat groeit.

 

Quinoa

 

Op LinkedIn las ik een tijdje geleden van iemand die quinoa verbouwde in Nederland. Oké dat is interessant! Quinoa kan rijst vervangen en rijst is nou niet echt het meest duurzame product qua uitstoot van broeikasgassen en de hoeveelheid water die moet worden gebruikt. Quinoa wordt meestal geïmporteerd en dat gaat gepaard met uitbuiting, erosie, uitputting van de bodem en uiteindelijk verwoestijning, omdat quinoa zo populair is geworden. Bovendien is het verschepen ook niet geweldig voor het milieu. Daarbij kapen wij westerse landen de quinoa weg van de armere landen, die dan weer rijst of iets vervangends gaan importeren. Dus hoe gaaf zou het zijn om het helemaal zelf te verbouwen? Ergens las ik dat je 1 kg quinoa kunt verbouwen op een vierkante meter. Dat klinkt nog best wel veel eigenlijk. Ik heb nog niet bedacht hoeveel ik daarvan zou kunnen eten, maar ik kan makkelijk een paar vierkante meter tuin vrij maken. Zou toch tof zijn als ik niet per se rijst meer zou hoeven kopen. En als het goed is is quinoa ook nog behoorlijk bestendig tegen droogte. Je kunt het blad ook eten, het jonge blad bijvoorbeeld in de sla en het wat oudere blad gewokt ofzo. Daarbij is het weinig gevoelig voor plagen omdat de plant saponine aanmaakt. Dat zorgt overigens wel dat je de zaden goed moet spoelen voor gebruik, want anders is het niet te eten. Dus zo gezegd zo gedaan, we kochten twee soorten quinoa: eentje met en eentje zonder saponine. De vraag is of we nog weten wat wat is, maar spoelen kan natuurlijk sowieso geen kwaad.

We zaaiden de quinoa en het kwam allemaal niet zo goed op. Na een tijdje ging ik maar eens kijken hoe quinoa eruit ziet, maar quinoa blijkt te behoren tot het geslacht ganzenvoet, waartoe ook melde behoort. En laat ik dat nou af en toe eruit trekken! Sjonge. Dus ik vrees dat ik wel wat jonge plantjes heb verwijderd helaas. Niet handig! Anyway, toen ik dat wist heb ik wat bij gezaaid en inmiddels staan er prachtige quinoaplanten. Nu nog even kijken wanneer ze kunnen worden geoogst en wat ik er dan mee moet doen. Maar het ziet er veelbelovend uit.

 

Amaranth

Zowel het (jonge) blad als de zaden van de amaranth zijn eetbaar (als rijst). We kochten twee soorten: rode en oranje. De oranje amaranth kwam niet goed op, maar de rode deed het geweldig. We zaaiden de rode voor en na het planten begaven een aantal plantjes het. Je schijnt ze ook beter direct te kunnen zaaien. Dus in de gaten zaaiden we wat nieuwe rode amaranth en die kwamen ook in een paar dagen op. Het voordeel van amaranth is dat het, buiten dat het eetbaar is, ook een hele mooie plant is met prachtige grote pluimen.

Amaranth kun je oogsten als je over de bloeiaar (heet dat zo?) wrijft en de zaadjes vallen eruit. Dat is bij ons voor de rode op dit moment.

Dus ja, dan heb je enorme pluimen met zaad erin. We hebben een de pluimen in een grote bak verzameld (eerlijk gezegd staat er nog steeds wat in de tuin, dat moet nog, maar het duurt wat lang omdat de bak ook weer niet zo groot is en we dus proberen het blad eraf te halen, dat scheelt weer ruimte). De zaadjes vallen er vanzelf uit en we verwachten dat als de boel voldoende gedroogd is, het eruit vallen nog makkelijker gaat. Echter dan hebben we dus amaranth met een hoop ‘gedroogde bloemetjes’ er tussen.

Amaranthzaden zijn heel erg klein. Dus hoe we dat nu weer gaan scheiden weet ik ook niet. Misschien toch voorzichtig blazen om zaad van ‘bloem’ te scheiden. Hoeveel amaranth dat dan oplevert weten we dus ook nog niet, we gaan het zien. En of het lekker is weten we niet, we hebben het nog nooit geproefd. De losse amaranthzaden smaakten redelijk neutraal, maar op internet las ik dat ze wat notig smaken.

 

Sorghum en gierst

We kregen van iemand kleine plantjes van sorghum en gierst (bedankt!). Beide planten blijken goed bestand tegen droogte en hebben niet zo’n hele lange tijd nodig om te rijpen. Het is dus eigenlijk toeval dat ze dit jaar in onze tuin zijn beland, maar volgend jaar wil ik zeker gierst en sorghum gaan verbouwen. Hoewel veel werk kun je gierst blijkbaar ook zelf oogsten en het kaf scheiden van de gierst, ik vond dit filmpje op youtube. Wij hebben siergierst gekregen, maar er zijn ook soorten die als het goed is nog wat meer opbrengst hebben. Dus daar gaan we maar eens naar op zoek.

 

En sorghum (kafferkoren), daar had ik nog nooit van gehoord en heb ik nog nooit gegeten. Maar daar hebben we nu dus één of twee planten van staan. Benieuwd!

 

Noten

Walnoot

Noten stonden er ook bij in het rijtje. Noten zijn erg duur, maar wel heel belangrijk in een gezond voedingspatroon. Daarbij kun je van noten ook olie en meel maken, dus zeer interessant om zelf te verbouwen. Echter noten hangen aan bomen of struiken die meerdere jaren nodig hebben om tot een goede productie te komen. We hebben zes jaar geleden een walnotenboom aangeplant en ik denk drie jaar geleden hingen daar de eerste drie walnoten aan. Het jaar erna was de oogst ongeveer verzesvoudigd en dit jaar heb ik ze nog niet geteld, maar zijn het er al heel wat meer. Dus elk jaar wordt het weer ietsje meer, uiteindelijk hebben we zeker genoeg om het hele jaar van te eten.

Amandel

Zo’n vijf of zes jaar geleden hebben we ook een amandelboom geplant. Die doet het best goed, al heeft ie wel vaak last van nachtvorst, waardoor we geen amandeloogst hebben. Eigenlijk hebben we één jaar een redelijk goede oogst gehad. Best leuk, maar die noten zijn enorm moeilijk te kraken. En dan zitten er ook nog hele kleine amandelen in. We hebben namelijk de ‘Robijn’, omdat die het goed zou doen in Nederland. Maar er schijnt een andere variëteit te zijn die het in Nederland ook heel goed doet en veel minder harde noten heeft met grotere amandelen erin. Dus dat is wel een beetje jammer. Als je dus een amandelboom gaat planten, koop dan geen Robijn, maar kijk wat voor soorten er nog meer zijn en welke amandelen goed eetbaar zijn. Overigens had de amandelboom dit jaar heel erg last van bladkrulziekte, wat vorig jaar niet het geval was. En hagelschot. Dus het gaat niet zo goed met onze amandelboom. We gaan zien of ie het in de loop der jaren overleeft. De eerste jaren ging het trouwens prima, maar inmiddels niet meer zo.

Pimpernoot

Veel mensen die een voedselbos aanleggen, doen er ook een pimpernoot in. Totnogtoe is het een heel klein boompje nog (of is het een struik?). Laatst hadden we een rondleiding in het voedselbos van Wouter van Eck. Ik vroeg naar de pimpernoot en hij zei dat niemand de noten eigenlijk lekker vond. Dus ja, dat is dan wel weer jammer. Echter het blad is eetbaar en de bloemen schijnen ook eetbaar en lekker te zijn (ik ben weer vergeten waar het naar zou smaken).

Hazelnoot

Er stonden al aardig wat hazelnoten en ze worden ook gretig gegeten. Maar we hebben er toch twee (rode) bij gezet en er komt er waarschijnlijk nog eentje bij. Hazelnoten eten we best wel veel en zijn ook erg lekker. Enige wat jammer is, is dat we elke keer hazelnoten vinden met een gaatje erin. We hebben nog maar weinig hazelnoten gevonden waar geen gaatje in zat en die we dus konden eten. Maar hopelijk wordt de balans uiteindelijk beter en komen er beestjes die de hazelnootboorders (ik weet niet precies hoe ze heten) weer opeten, zodat er ook nog wat voor ons overblijft.

Pinda

Ja, geen noot dus. Pinda’s worden ook wel aardnoten genoemd en zijn eigenlijk peulvruchten en geen noten. Maar ze hebben wel veel van dezelfde voedingsstoffen die ook noten hebben. Ze zijn erg gezond en ook nog eens lekker. We hebben bospinda’s, die meerjarig zijn, en ‘gewone’ pinda’s, die in ieder geval hier eenjarig zijn en van warmte houden. De gewone pinda’s staan in de kas, ik heb er vorig jaar al eens over geschreven. Het zijn hele leuke plantjes, die nadat ze bevrucht zijn naar de grond ‘buigen’ en onder de grond een pinda ‘maken’. Er staan er een paar in bakken en je krijgt heel weinig pinda’s per plant. Als we dat dus grootschalig zouden willen doen, dan zouden we de hele kas vol pindaplanten moeten zetten. Dan heb ik liever tomaten, dat geeft een veel grotere opbrengst. Dus vooral gewoon voor de leuk, maar niet voor echte productie. En de bospinda’s zijn winterhard in Nederland, maar doen het bij ons maar matig. Ze hebben erg veel last van slakkenvraat. Maar het goede nieuws is dat de bospinda’s ook dit tweede jaar nog in leven zijn, dus wie weet wordt het nog wat, ooit. Maar ook daar verwacht ik geen enorme opbrengsten van, eigenlijk gewoon vooral leuk om in de (eetbare) tuin te hebben staan.

Dit jaar doen de pinda’s het overigens erg slecht. We hebben ze bij de tomaten in de bak gezet maar blijkbaar was dat geen goed idee. Geen foto van dit jaar dus, je kunt wat foto’s in een eerdere post zien. En in een andere post zie je de plantjes van dit jaar toen ze het nog wel goed deden. de plantjes zien er best leuk uit.

Eikel

Ook eikels schijn je te kunnen eten, hoewel er veel tanine in zit en je daar dus eerst vanaf moet komen. Maar vroeger (of misschien nog? maar vast niet in Nederland) werd er koffie van gemaakt en je zou de geschaafde eikeltjes ook kunnen eten zoals je amandelschaafsel eet. Als het van tanine ontdaan is dus. Ook kun je er meel van maken en door het brood doen, alleen is de vraag of je dit elke dag moet eten gezien de hoeveelheid looizuur die erin zit. Van het blad kun je wijn maken. Maar nu ben ik eigenlijk een website zo’n beetje aan het citeren waar het meeste van dit op staat, dus als je geïnteresseerd bent kun je daar zelf eens kijken. En wat meer info over eikeltjesmeel vond ik op een andere website, ook heel interessant om te lezen.

 

Alles bij elkaar opgeteld zou het toch mogelijk moeten zijn om voldoende noten en granen (of dingen die erop lijken) te verbouwen om het hele jaar van te kunnen eten (als je genoeg grond hebt). Graan voor brood en pasta daargelaten, dat vind ik toch wel een grote volgende stap. Maar ‘rijstvervangers’ zoals quinoa, gierst, amaranth en sorghum zou toch moeten kunnen. En voor noten moeten we gewoon nog een beetje geduldig zijn tot de planten groot genoeg zijn. Ook interessant is om tamme kastanjes te planten, waarvan de vruchten ook eetbaar zijn.

Qua zaden en pitten denk ik dat vooral pompoenzaden veel kans maken, hoewel ik de naaktzadige pompoenen nog moet oogsten. De rest is eigenlijk gewoon best wel veel werk om de zaden uit te prutsen. Maar misschien kan iemand nog eens goede methodes aandragen waarbij we dat kleinschalig kunnen doen zonder dat we zaadje voor zaadje ergens uit moeten pellen.